تعیین مرزهای اختلاف

در مناقشات روزمره سیاست زمانه ما، گاه شاهدیم که وحدت گرایان با استناد به سخنان حضرت امام(ره) مواضع خود را مثبت دانسته و رقیب تکثرگرای خود را به تفرقه افکنی و دوری از اندیشه‌های حضرت امام(ره) متهم می‌سازند و در مقابل نیز کثرت گرایان، امام را طرفدار رقابت سیاسی و تعدد سلیقه دانسته و تاکید بر همگرایی در این سطح را مخالف نظر حضرت امام(ره) و حاصل برداشتی انحرافی و تک بعدی از نظرات ایشان معرفی می‌کنند. مروری بی‌طرفانه به مجموعه گهربار صحیفه امام(ره) نیز موید آن است که هر دو نگرش در کلام حضرت امام(ره) مورد تائید و تاکید قرار گرفته است. اما نکته اساسی آن است که وحدت و اختلاف در بیانات ایشان در دو سطح مختلف به رسمیت شناخته شده است و بی‌توجهی به این مساله ما را از دستیابی به کلید فهم جوهره اندیشه سیاسی ایشان ناکام خواهد گذاشت. در کلام و نگاه حضرت امام(ره) اختلاف نظر و تعدد برداشت و تکثر آراء در حوزه های مختلف سیاسی، فرهنگی و عقیدتی به رسمیت شناخته شده و امری طبیعی، مقبول و حتی ممدوح دانسته شده است که نباید نگران آن بود. حضرت با اشاره به آنکه کتابهای فقهای بزرگوار اسلام پر است از اختلاف نظرها و سلیقه‏ها و برداشتها در زمینه‏های مختلف نظامی، فرهنگی و سیاسی و اقتصادی و عبادی، تا آنجا که در مسائلی که ادعای اجماع شده است قول و یا اقوال مخالف وجود دارد

و حتی در مسائل اجماعی هم ممکن است قول خلاف پیدا شود، وجود اختلاف نظر را نه تنها مذموم ندانسته بلکه آن را طبیعی خوانده و به رسمیت می شمارد. معظم له تاکید دارند که این اختلاف نظرها در گذشته در کتابها می‌ماند و به میان ملت نمی‌آمد اما امروز به برکت انقلاب اسلامی «حرفهای فقها و صاحبنظران به رادیو و تلویزیون و روزنامه‏ها کشیده شده است، چرا که نیاز عملی به این بحثها و مسائل است». به مواقع امام حتی از رسانه ای شدن این اختلاف نظرها استقبال کرده و آن را موجب رشد و تعالی جامعه می‌داند. روی دیگر سکه اختلاف که در آموزه‌های حضرت امام(ره) مذموم شمرده شده را در دو سطح می‌توان مورد توجه و بررسی قرار داد: اولین سطح، اختلاف در مبانی است، بدین معنا که اختلاف تا آنجایی قابل قبول است که به سطح مبانی کشیده نشده باشد. حضرت امام(ره) با صراحت اعلام می‌دارد که بدین دلیل اختلاف را تائید می‌نمایم که «بین افراد و جناحهای موجود وابسته به انقلاب اگر اختلاف هم باشد، صرفاً سیاسی است ولو اینکه شکل عقیدتی به آن داده شود، چرا که همه در اصول با هم مشترکند» و گرنه اختلاف در مبانی و اصول اساسی اسلام و انقلاب مورد تائید معظم له نیست چرا که به فرموده ایشان «اختلاف اگر زیربنایی و اصولی شد، موجب سستی نظام می‏شود» سطح دومی که از نگاه حضرت اختلاف در آن مذموم شمرده شده، آنجایی است که اختلافات در حوزه عمل ظهور و بروز یافته و به کشمکش و درگیری و دودستگی در سطح اجتماعی و رقابتهای سیاسی کشیده شود، به نحوی که طرفین، رقیب خود را متهم به انحراف کنند. در این شرایط حضرت امام(ره) نه تنها اختلاف را به رسمیت نشناخته بلکه به شدت آن را مذموم دانسته است. حضرت امام(ره) آنگاه که برخی درگیری‌ها و تنشهای سیاسی تا بدانجا پیش رفت که خطر دودستگی در حوزه علمیه احساس می‌شد، در پیام تاریخی خود که به منشور روحانیت شهرت یافت، فرمودند: «اختلاف به هر شکلی کوبنده است. وقتی نیروهای مؤمن به انقلاب حتی به اسم فقه سنتی و فقه پویا به مرز جبهه بندی برسند، آغاز باز شدن راه استفاده دشمنان خواهد بود. جبهه بندی نهایتاً معارضه پیش می‏آورد. هر جناح برای حذف و طرد طرف مقابل خود واژه و شعاری انتخاب می‏کند، یکی متهم به طرفداری از سرمایه داری و دیگری متهم به التقاطی می‏شود» و با صراحت از مرز بین اختلاف در نظر و عمل چنین یاد می‌کند: «هیچ گاه نگران مباحثات تند طلبگی در فروع و اصول فقه نبوده‏ام ولی نگران تقابل و تعارض جناحهای مؤمن به انقلابم» با توضیحات فوق مشخص می شود که حضرت امام(ره) ضمن تاکید فراوان بر وحدت، وجود اختلاف را مادامی که به مباحث بنیادی و مبانی کشیده نشود و یا منجر به دودستگی و تشتت و درگیری در عمل نشود، به رسمیت شمرده است. لذا با صراحت می فرمایند: «انتقاد سازنده معنایش مخالفت نبوده و تشکل جدید مفهومش اختلاف نیست»